Ұзақ уақыт бойы интеллект логикалық ойлау, есеп шығару, ақпаратты есте сақтау қабілеттері арқылы бағаланып келді. Алайда XXI ғасырда бұл өлшемдер «ақылды адам» ұғымына үстемдік ете алмай қалды. Бүгінгі күні көп білетін адам емес, тез бағдарлайтын, жаңаға оңай бейімделетін және өзгерістерге икемделе алатын адам алға шығып келеді.
Тұрақсыздық пен үздіксіз өзгерістер дәуірінде бейімделе білу — маманның басты артықшылығына айналды. Бұл қабілет мамандыққа да, лауазымға да, еңбек өтіліне де тәуелсіз.
Білім ескіріп үлгермей жатып маңызын жоғалтады
Салалар жаңарып жатыр, құралдар ескіріп жатыр, кеше қабылданған шешімдер бүгін өзектілігін жоғалтады. Он жыл бұрынғы білім – енді база емес, тек алғы шарт қана. Бұрын «тұрақты білім» деп саналатын нәрсе – бүгінде уақытша контекст қана. Осындай жағдайда бейімделе білу – жаңа интеллектке айналады. Өйткені бұл «не білемін?» дегеннен бұрын, «қалай үйренемін және бейімделемін?» деген сұраққа жауап береді.
Ойлау икемділігі – білім көлемінен маңыздырақ
Белгісіздік жағдайында әрекет ете алатын, кері байланысты ренжімей қабылдайтын, үйреншікті үлгілерден бас тарта алатын адам — бүгінде жай ғана нұсқаулықты орындайтын маманнан әлдеқайда құнды. Себебі нұсқаулықтар ескіреді.
Бұрын кәсіпқой болу маңызды еді. Қазір — өзгеріп жатқан жағдайда да кәсіпқой болып қалу маңызды.
Бұл үшін мынадай ойлау тәсілі қажет:
- Үлгілерден бас тарту,
- Ішкі икемділік,
- Қателесу құқығына дайын болу,
- Жаңаға қызығушылық — жай қызығушылық үшін емес, қажеттіліктен.
Адамды бейімделгіш ететін не?
Бұл туа бітті қасиет емес. Бұл — даму арқылы қалыптасатын дағды:
- Рөлдер мен контексттердің ауысуы арқылы,
- Әртүрлі командаларда жұмыс істеу арқылы,
- Дағдарыстар мен стандартты емес жағдайлар арқылы,
- Толық ақпарат болмаған жағдайда әрекет ете алу арқылы.
Бейімделе алатын адам — сұрақ қоя біледі, бақылау жүргізеді, сынақ жасайды, қателіктерден жылдам сабақ алады. Ол ескіге жармаспайды, өйткені өзгеріс — жүйенің ақауы емес, оның жаңа нұсқасы екенін түсінеді.
Бейімделе алмау неге әкеледі?
- «Біз бұлай істемегенбіз»
- «Бұрын жұмыс істейтін»
- «Барлығы түсінікті болса, нені өзгерту керек?»
Бұл таныс сөздер. Бірақ олар — қауіпті.
Өйткені қазіргі жағдайда бейімделе алмау – әлсіз тұс.
Өзгеруге икемсіз ұйым – тоқырайды.
Үйреншікті шеңберден шықпайтын маман – қарқынын жоғалтады.
Жаңаға қорқатын команда – бүгін жұмыс істеп жатса да, шын мәнінде өткенде қалып қояды.
Бейімделуді қалай дамытуға болады?
- Қозғалыста болу. Қорқынышты болса да. Әсіресе қорқынышты болғанда.
- Тәжірибеге жабыспау. Жағдай өзгерді — демек, тәжірибе де бейімделуі керек.
- Жылдам үйрену. Терең емес, бірақ дереу. Қалғаны — жолда.
- Жаңа деректерге байланысты пікірді өзгерту. Бұл — әлсіздік емес, кемелдік.
- Іске кірісу. Шағын қадамдармен. Кепілдіксіз.
Интеллект — бұл басыңда не бар деген емес. Ол — сол басыңды қалай қолданатының.
Бейімделе білу — бұл жеңілдікке бару емес. Бұл — тұрақтылықтың формасы.
Және, бәлкім, бүгінгі күнде — ең маңыздысы.
